Δήμος Αθηναίων
Επιτροπή για τα Θέατρα 2013
Αρχικές προτάσεις και τοποθετήσεις της Ένωσης Μη Κερδοσκοπικών Θιάσων και της Ένωσης Χώρων Πολιτισμού
Η Επιτροπή για τα θέατρα που οργάνωσε ο Δήμος Αθηναίων πρέπει αρχικά να καθορίσει δυο αλληλένδετες παραμέτρους ως την πλατφόρμα εργασίας της. Πρώτον, πρέπει επιτακτικά να αναδιαμορφώσει και να εκσυγχρονίσει τον ισχύοντα νόμο περί θεάτρων, που αποδείχτηκε πεπαλαιωμένος και ανίκανος να ανταποκριθεί τόσο στις καινούργιες καλλιτεχνικές τάσεις της πόλης, όσο και στην πολεοδομική ανάπτυξή της. Δεύτερον, η Επιτροπή πρέπει να καταγράψει, να διαφυλάξει και να προβάλλει πάση θυσία την πολιτιστική οικολογία που έχει αναπτυχθεί την τελευταία δεκαετία στην Αθήνα. Μέσα σε αυτό το διάστημα, η Αθήνα έγινε μάρτυρας μιας αργής, αλλά σταθερής απόσχισης από κεντρικές και παραδοσιακές εστίες πολιτισμού και της διαμόρφωσης ενός πολιτιστικού χάρτη αντάξιου σημαντικών Ευρωπαϊκών δικτύων πολιτιστικών χώρων. Μέσω της αναδιαμόρφωσης του νόμου και της συστηματικής υποστήριξης αυτής της νέας πολιτιστικής οικολογίας, ο Δήμος έχει την ευκαιρία να προτείνει μια σύγχρονη και ρηξικέλευθη εικόνα της Αθήνας που θα κινητοποιήσει τόσο τους κατοίκους της πρωτεύουσας να ανακαλύψουν εκ νέου το πολιτιστικό φάσμα της πόλης τους, όσο και τους επισκέπτες από το εξωτερικό, που θα έχουν την ευκαιρία να περιπλανηθούν σε ένα μοναδικό τοπίο δημιουργίας και καλλιτεχνικής έκφρασης.
Ι. «Εναλλακτικοί χώροι»: μια μικρή ανασκόπηση
Η αποδόμηση του θεατρικού χάρτη μεγάλων αστικών πόλεων ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η δραματουργική παραγωγή δεν απαιτούσε μόνο καινούργιες αισθητικές παραμέτρους αλλά και καινούργιους χώρους παράστασης. Η ανάπτυξη εναλλακτικών παραστασιακών χώρων δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο οικονομικών δυσχερειών ή της ψυχρής υποδοχής του πειραματικού θεάτρου από τις θεσμικές σκηνές της εποχής. Ήταν μια συνειδητή επιλογή καλλιτεχνών να αποκοπούν από ένα μονολιθικό σύστημα προώθησης των τεχνών και να εξερευνήσουν διαφορετικές χωροθετήσεις που ζητούσε η σύγχρονη θεατρική γραφή και σκηνοθεσία.
Το καλύτερο παράδειγμα δημιουργίας ενός τέτοιου χώρου είναι το Intima Teatern (χρ. ίδρυσης 1907) στη Σουηδία από τον διάσημο συγγραφέα Αύγουστο Στρίντμπεργκ. Ο Σουηδός συγγραφέας αποτόλμησε την κατασκευή ενός θεατρικού χώρου με χωρητικότητα 160 ατόμων και μια σκηνή μόλις 24τμ, ενώ η τυπική θεατρική αρχιτεκτονική της εποχής υποδείκνυε μεγαλοπρεπείς εγκαταστάσεις με χωρητικότητα άνω των 500 θεατών. Ο Στρίντμπεργκ θεωρούσε πως η νέα αυτή προσέγγιση στη θεατρική αρχιτεκτονική ανταποκρινόταν καλύτερα στις αισθητικές του αναζητήσεις, και πως προκαλούσε τη δημιουργία μιας νέας θεατρικής γλώσσας, τόσο σε επίπεδο κειμένου όσο και σε επίπεδο σκηνοθεσίας, γεγονός που τον ώθησε να συνθέσει τα πιο ενδιαφέροντα και επαναστατικά κείμενα της ύστερης περιόδου του: τα έργα δωματίου.
Το Intima Teatern ήταν η αφετηρία για την συστηματική υπονόμευση των κλασσικών θεατρικών σκηνών μέσα στον εικοστό αιώνα. Η πειραματική σκηνή έβγαινε σιγά-σιγά από το περιθώριο και δημιουργούσε καινούργιες εστίες πολιτισμού που ανταποκρίνονταν στις αισθητικές και ιδεολογικές της προϋποθέσεις. Η έκρηξη της νέας αυτής πολιτιστικής τάσης πραγματοποιήθηκε στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 στην Ευρώπη και στην Αμερική, όπου οι καλλιτέχνες, ωθούμενοι από τις ιδέες τους και τη δεινή οικονομική τους κατάσταση, μετανάστευσαν σε χώρους που ενώ σήμερα φαντάζουν οικείοι, στην εποχή τους ήταν τουλάχιστον εξεζητημένοι.
Για παράδειγμα, το 1970 στη Νέα Υόρκη, μια κολεκτίβα καλλιτεχνών του θεάτρου ίδρυσαν το Performance Garage σε ένα γκαράζ, σε μια τότε νεκρή περιοχή της πόλης. Με αυτοσχέδια καθίσματα που εκτείνονταν τόσο κατά μήκος όσο και κατά ύψος του χώρου, η κολεκτίβα The Performance Group, και μετά από λίγα χρόνια η διάσημη ομάδα The Wooster Group, εν ενεργεία ακόμα, παρουσίασε παραστάσεις που οριοθέτησαν την πειραματική σκηνή παγκοσμίως και πρότειναν μια καινούργια πολιτιστική χαρτογράφηση για την πόλη τους. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν πολλοί καλλιτέχνες σε Αμερική και Ευρώπη.
Τα δυο αυτά παραδείγματα είναι ενδεικτικά της τάσης του παγκόσμιου θεάτρου να ανακαλύψει νέους χώρους δημιουργίας που εξυπηρετούσαν πρωτίστως τα καινούργια καλλιτεχνικά οράματα, αλλά ταυτόχρονα διευκόλυναν την ανάπτυξη ομάδων, συνεργασιών και καλλιτεχνικών κοινοτήτων που άλλαξαν άρδην τόσο την εικόνα των παραστασιακών τεχνών, όσο και την εικόνα των πόλεων, προκαλώντας το κοινό να παρακολουθήσει θεάματα σε περιοχές που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα επισκεπτόταν. Με άλλα λόγια, η άνθιση των χώρων αυτών έχει πολιτιστική και κοινωνική σημασία, καθώς μέσω της τέχνης, αναδιατυπώνεται ο χάρτης μιας πόλης.
ΙΙ. Ο ισχύων νόμος και μερικές αρχικές προτάσεις για την αναδιαμόρφωσή του
Ο ισχύων νόμος στην Ελλάδα για τα θέατρα, που έχει ως αφετηρία τον νόμο του 1937 (Α.Ν. 446/37), είναι εμφανώς ξεπερασμένος. Όχι μόνο δεν λαμβάνει υπ’ όψη του τις νέες καλλιτεχνικές τάσεις που έχουν αλλάξει ριζικά την θεατρική αρχιτεκτονική σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά προτάσσει χωροθετικές διατάξεις που δεν άπτονται της οικοδομικής πραγματικότητας της Αθήνας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»,
«Βεβαίως υπάρχει ζήτημα, αλλά το βασικό ζήτημα υπάρχει στο νόμο για τα θέατρα. Είναι εντελώς ξεπερασμένος. Με το νόμο αυτό είμαστε όλοι παράνομοι. Δεν υπάρχει θέατρο που να μην έχει μια μικρή παρανομία, σε εισαγωγικά, με βάση το αλλοπρόσαλλο πλαίσιο των αλλαγών και των μικροαλλαγών…
»
Συνεπώς, βασική προϋπόθεση του καινούργιου νόμου για τα θέατρα και τους χώρους πολιτισμού είναι η εναρμόνισή του με την πραγματικότητα της Αθήνας του σήμερα, και όχι η συρρίκνωση του θεατρικού τοπίου μέσω διατάξεων που δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες καλλιτεχνικές απαιτήσεις, και στο δικαίωμα επιλογής του κοινού.
Επίσης, στόχος δεν είναι η σφράγιση θεάτρων και χώρων πολιτισμού, αλλά η παρέμβαση και οι ρεαλιστικές συστάσεις εκ μέρους των αρμόδιων αρχών ώστε να καλυτερεύσουν οι συνθήκες των χώρων αυτών.
Οι αρχικές προτάσεις για την έναρξης μιας εκ βαθέων έρευνας για την αναδιαμόρφωση του νομικού πλαισίου και της διαφύλαξης της σύγχρονης πολιτιστικής οικολογίας της Αθήνας έχουν ως εξής:
- Ενδελεχής καταγραφή όλων των χώρων που φιλοξενούν παραστάσεις (θέατρα, πολυχώροι, χώροι πολιτισμού, residency centers, bar theatres κ.α.) για να διαπιστώσουμε το υλικό και τον διαμορφωμένο πολιτιστικό χάρτη της πρωτεύουσας.
- Διαχωρισμός χώρων με βάση τη χωρητικότητα και δημιουργία ανάλογων αδειών (π.χ. χώροι που φιλοξενούν 50 – 100 άτομα, 101 – 150 άτομα, 151 – 200 άτομα κτλ). Για χώρους με χαμηλό αριθμό θεατών να απλοποιηθεί η διαδικασία αδειοδότησης ή να μην υπάρχει άδεια.
- Δημιουργία νομοθετικού πλαισίου ανεξάρτητου από αυτό των θεάτρων για πολυχώρους και χώρους πολιτισμού που επιθυμούν να φιλοξενούν θεατρικές παραστάσεις στον προγραμματισμό τους. Κατασκευή αδειδοτικού πλαισίου που θα καλύπτει ποικίλες μορφές τέχνης για χώρους που περιλαμβάνουν στον προγραμματισμό τους διαφορετικές εκδηλώσεις (άδεια παράστασης, άδεια μουσικής κτλ).
- Διαμόρφωση συγκεκριμένων, αλλά ταυτόχρονα ευέλικτων κανονισμών ασφαλείας που θα παίρνουν υπ’ όψη τους τις συγκεκριμένες ανάγκες του εκάστοτε χώρου και τις αλλαγές στο οικοδομικό και πολεοδομικό προφίλ της Αθήνας. Εν δυνάμει θα μπορούσε να κατασκευαστεί ένας αλγόριθμος που θα λαμβάνει υπ’ όψη το εμβαδό και τις ιδιαιτερότητες του χώρου (σκάλες, διάσταση και αριθμό εξόδων, έτος κατασκευής της οικοδομής κ.α.) και να προσφέρει άμεσα τα χαρακτηριστικά ενεργητικής και παθητικής πυρασφαλείας που χρειάζεται ο εκάστοτε χώρος.
- Νομιμοποίηση των υπόγειων χώρων πολιτισμού με ένταξή τους στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος υπό την προϋπόθεση να τηρείται ανώτατος αριθμός θεατών [π.χ. 70 άτομα] και συγκεκριμένοι όροι ασφάλειας.
- Διευκόλυνση των υπαρχόντων χώρων να αποκτήσουν την άδεια που αρμόζει στην εκάστοτε περίπτωση από τις υπηρεσίες του Δήμου.
- Οι όροι ασφάλειας να ανταποκρίνονται στην επικινδυνότητα των συγκεκριμένων χώρων και να προκύπτουν κατόπιν αυτοψίας.
- Δημιουργία άδειας για παραστάσεις που λαμβάνουν χώρα σε μη συμβατικούς χώρους (παραστάσεις σε δημόσιους χώρους, site-specific παραστάσεις, θέατρο δρόμου, εικαστικές παρεμβάσεις κτλ).
- Προώθηση της επιχειρηματικότητας των νέων μέσω οικονομικών προγραμμάτων, δημοτικών ή εθνικών διαγωνισμών, κρατικών/δημοτικών δανείων – οι περισσότεροι χώροι που αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια έχουν ιδρυθεί από νέους.
- Ένταξη των εργασιών της επιτροπής στην προσπάθεια αναβάθμισης του κέντρου της πόλης «βγαίνουμε Αθήνα». Η παρουσία των θεάτρων και πολιτιστικών χώρων σε υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας οδηγεί στην προσέλκυση κατοίκων και στην ανάπτυξη ήπιας επιχειρηματικότητας.
- Κατασκευή ενός πολιτιστικού χάρτη που θα προωθείται τόσο μέσω του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Αθηναίων όσο και μέσω του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Ένας τέτοιος χάρτης θα προκαλέσει το ενδιαφέρον τόσο της παγκόσμιας καλλιτεχνικής σκηνής όσο και της τουριστικής αγοράς.
- Έναρξη συνομιλιών με Ευρωπαϊκούς και παγκόσμιους καλλιτεχνικούς και θεατρικούς φορείς για την διαμόρφωση και εκτέλεση του νέου νομοθετικού πλαισίου (π.χ. European Theater Convention, European Expert Network on Culture, European Cultural Foundation, International Theater Institute).
ΙΙΙ. Ένα βοηθητικό μοντέλο: Ο Αγγλικός Νόμος του 2003.
Το 2003, το Κοινοβούλιο της Αγγλίας πέρασε ένα καινούργιο νόμο περί θεαμάτων (Licensing Act for regulated entertainment
) που προέβλεπε οριζόντιες διατάξεις για κάθε χώρο και οργανισμό που ασχολείτο με θεάματα (θέατρο, χορός, συναυλίες, αγώνες αυτοκινήτων κ.α.). Ο νόμος προκάλεσε τεράστια αναστάτωση στον καλλιτεχνικό κόσμο της Αγγλίας. Πολλοί εναντιώθηκαν στις γενικευτικές διατάξεις που δεν έπαιρναν υπ’ όψη τους τόσο την καλλιτεχνική, όσο και την οικονομική πραγματικότητα. Γι’ αυτό το λόγο, το Υπουργείο Πολιτισμού, ΜΜΕ και Αθλητισμού της Αγγλίας (Department of Culture, Media and Sports) οργάνωσε μια ερευνητική ομάδα για να προτείνει εναλλακτικές λύσεις στον ισχύοντα νόμο. Μέσω μιας έκθεσης, μιας οικονομοτεχνικής μελέτης και ενός ερωτηματολογίου που εστάλη σε πάνω από 130 οργανισμούς που επηρεάζονται από το νόμο του 2003, η ερευνητική ομάδα κατάφερε να προτείνει εξαιρετικά απλές και συγκεκριμένες λύσεις για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα
.
Στον πρόλογο της έρευνας, ο Υπουργός Τουρισμού και Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Minister of Tourism and Heritage) John Penrose γράφει χαρακτηριστικά:
«Αυτή τη στιγμή, ο νόμος και οι ρυθμίσεις που απαιτούν άδεια για κάποια (αλλά όχι για όλα) είδη θεαμάτων είναι χαοτικός….
Εξίσου σημαντικό είναι να λάβουμε υπ’ όψη μας την ανησυχία των σωματείων μουσικών και καλλιτεχνών των παραστατικών τεχνών που θεωρούν πως αυτοί οι περιορισμοί [του νόμου] μειώνουν τις ευκαιρίες των νέων καλλιτεχνών, καθώς μικροί χώροι αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα λειτουργίας όταν έρχονται σε επαφή με την επιπλέον γραφειοκρατία.
Εν τέλει, οι νόμοι που απαιτούν κυβερνητική έγκριση για ένα τόσο μεγάλο φάσμα εκδηλώσεων αφήνουν ένα μικρό, αλλά οπωσδήποτε αρνητικό στίγμα στην δημιουργική έκφραση της κοινωνίας. Αν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος για να εμποδίσουμε κάποιες εκδηλώσεις, θεωρούμε ότι θα πρέπει να τις επιτρέπουμε.»
Η βασική μεθοδολογία της έρευνας βασίζεται πάνω στα χαρακτηριστικά του κάθε χώρου (χωρητικότητα, άδεια πώλησης οινοπνευματωδών, πολιτιστική σημασία για την πόλη κ.α.). Η ερευνητική ομάδα ξεκινά από μια απλή διαπίστωση:
«Παρόλο που κάποιες υπηρεσίες αδειοδότησης βασίζονται στον Νόμο περί Αδειών του 2003 και όχι σε άλλους νόμους, πολλά είδη μαζικής ψυχαγωγίας ήδη λαμβάνουν χώρα επιτυχώς εκτός των νομοθετικών αυτών πλαισίων. Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένους χώρους που δεν έχουν άδεια θεάματος, όπως σε ένα καρναβάλι, σε επαρχιακά πανηγύρια (country shows), σε μια πολιτική συγκέντρωση ή σε ένα συλλαλητήριο, σε θρησκευτικές εκδηλώσεις…. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος που εκδηλώσεις όπως το μπαλέτο, οι συναυλίες κλασσικής μουσικής ή το τσίρκο να θεωρούνται πιο επικίνδυνες για το κοινό από ό, τι οι προαναφερθείσες εκδηλώσεις.»
Σε ό, τι έχει να κάνει με το θέατρο και την τάση να πραγματοποιούνται παραστάσεις σε μικρούς χώρους, η έρευνα αναφέρει:
«Κάθε χρόνο, πραγματοποιούνται περίπου 92.000 παραστάσεις θεάτρου από εθελοντικές ή ερασιτεχνικές ομάδες, η πλειονότητα των οποίων χρησιμοποιούν μικρούς χώρους ή κάνουν περιοδείες για να δείξουν τη δουλειά τους. Η συντήρηση πολλών τέτοιων των χώρων είναι μεροδούλι μεροφάι, και οι παραγωγές βρίσκονται υπό συνεχή κίνδυνο, καθώς έχουν να αντιμετωπίσουν την απόσβεση των εξόδων παραγωγής. Πιστεύουμε πως η εξαίρεση κάποιων προϋποθέσεων σε χώρους όπου δεν πωλούνται ή δεν σερβίρονται οινοπνευματώδη ποτά θα προσφέρει μια πραγματική ευκαιρία στους μικρούς χώρους να κάνουν θέατρο πολύ πιο εύκολα…»
Η έρευνα τονίζει σε πολλά σημεία:
1) την κοινωνική σημασία των νέων καλλιτεχνικών ομάδων που αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων μιας πόλης (χαρακτηριστικά, σε ό, τι έχει να κάνει με το χορό, η έρευνα λέει πως «οι παραστάσεις χορού προωθούν την ομαδικότητα και την αυτοεκτίμηση. Όπως και με τις παραστάσεις θεατρικών έργων, υπάρχει μια ενδυναμωτική και ευρεία κοινωνική επιρροή…»)
2) την ανάγκη κατηγοριοποίησης των χώρων με βάση τη χωρητικότητα
3) τη σημασία της προώθησης της νέας γενιάς καλλιτεχνών
4) τον περιορισμό της γραφειοκρατίας που θα εξοικονομήσει κονδύλια τόσο για τους Δήμους όσο και για τους καλλιτέχνες.
Στις 22 Ιουνίου 2011, η ερευνητική ομάδα εξέδωσε μια απολογητική μελέτη επιπτώσεων (Impact Assessment) του νομοσχεδίου, η οποία παραδέχεται πως η Αγγλική Κυβέρνηση
«συμφωνεί με ένα μεγάλο αριθμό φορέων πως οι απαιτήσεις του Νόμου του 2003 είναι περιττά περιοριστικές και επιβλαβείς για πολλές μορφές θεαμάτων και πως υπάρχουν στοιχεία ότι ο Νόμος λειτουργεί αποτρεπτικά για την πραγματοποίηση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων… Θέλουμε να διασφαλίσουμε πως οι καλλιτέχνες, οι συμμετέχοντες στην παραγωγή και το κοινό που επιθυμούν να λαμβάνουν μέρος σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, όπως το θέατρο, η ζωντανή μουσική και οι αθλητικές εκδηλώσεις εσωτερικού χώρου, δεν θα χάσουν το δικαίωμα επιλογής.»
Η απολογητική μελέτη συνεχίζει προτείνοντας ότι με βάση υπολογισμούς, το ποσό που θα εξοικονομήσουν οι Τοπικές Αρχές, αν απλοποιηθεί το σύστημα αδειοδότησης, ανέρχεται στο 1 εκατομμύριο στερλίνες.
Με βάση μια έρευνα που έγινε στους χώρους που φιλοξενούν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις το 2006, βρέθηκε πως το 38% των χώρων έχουν χωρητικότητα κάτω των 100 ατόμων, ενώ το 30% έχουν δυνατότητα να στεγάσουν 100 – 200 άτομα. Άρα, η έρευνα καταλήγει, ένας νόμος που απαλλάσσει από την αδειοδοτική διαδικασία πάνω από τα 2/3 των εν ενεργεία χώρων θα διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τόσο τις Αρχές, όσο και τους χώρους αυτούς, που, όπως επαναλαμβάνει συχνά η έρευνα, έχουν χαμηλό δείκτη επικινδυνότητας.
Το συμπέρασμα των δυο αυτών ερευνών είναι πως οι μικροί χώροι με χωρητικότητα κάτω των 200 ατόμων όχι μόνο δεν αποτελούν κίνδυνο για το κοινό, αλλά επιτελούν κοινωνικό έργο. Η αδειδοτική διαδικασία αφαιρεί το δικαίωμα από πολλούς χώρους να λειτουργήσουν γιατί δεν έχουν τα έσοδα ή την υπηρεσιακή/γρεφειοκρατική γνώση να αντιμετωπίσουν τις Άδειες Θεαμάτων. Οι έρευνες προτείνουν λοιπόν την κατάργηση αδειών για αυτούς τους χώρους με όρο την τήρηση συγκεκριμένων κανονισμών ασφαλείας όπως τους καθορίζει η Αγγλική Πυροσβεστική Υπηρεσία και η ανάλογη Υγειονομική Υπηρεσία.
Το Υπουργείο Πολιτισμού της Αγγλίας μελέτησε τις έρευνες αυτές, και τον Ιανουάριο 2013 εξέδωσε την τελική του απόφαση. Η τελική έκθεση του Υπουργείου παραθέτει μεταξύ άλλων την γνωμοδότηση του Συμβουλίου για τις Τέχνες (Arts Council), υπεύθυνου για την προώθηση και χρηματοδότηση των τεχνών στην Αγγλία:
«Το αποτέλεσμα της εξαίρεσης του Νόμου περί Θεαμάτων θα είναι πως πολλές μικρές ομάδες και πολλοί καλλιτέχνες θα έχουν καλύτερες ευκαιρίες να εξελιχθούν και να παρουσιάσουν τη δουλειά τους… Οι μικροί χώροι θα είναι επίσης περισσότερο διατεθειμένοι να φιλοξενούν παραστάσεις που δεν εγγυώνται σημαντικά έσοδα. Η εξαίρεση συγκεκριμένων χώρων από τη διαδικασία αδειοδότησης θα υποστηρίξει συνεπώς την εξέλιξη της καλλιτεχνικής οικολογίας και της επαγγελματικής εξέλιξης των καλλιτεχνών.»
Η απόφαση καταλήγει πως οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις τέτοιου τύπου που πραγματοποιούνται σε μικρούς ή μεσαίους χώρους εξαιρούνται από την ισχύουσα νομοθεσία περί αδειών με την προϋπόθεση πως τηρούν κανόνες πυρασφάλειας και υγιεινής, δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε μια ολόκληρη γενιά νέων καλλιτεχνών να συνεχίσουν να δουλεύουν χωρίς εμπόδια από το κράτος.
IV. Προς μια πολιτιστική οικολογία της Αθήνας
Στο τεύχος της 11ης Απριλίου 2013 του περιοδικού «Αθηνόραμα», η κριτικός Ιλειάνα Δημάδη κάνει το θεατρικό απολογισμό της περιόδου 2012 – 2013 και καταλήγει:
«Εξακόσιες είκοσι έξι παραστάσεις ανέβηκαν το περασμένο φθινόπωρο σε 216 θέατρα. Κάποιες ήταν δυνατή εμπειρία και άλλες σκέτη αποτυχία, υπήρξαν όμως ορισμένες που θα έκαναν ακόμη κι ένα δύσπιστο θεατή να αναρωτηθεί ‘μήπως η καρδιά του σύγχρονου θεάτρου χτυπάει πλέον στην Αθήνα;’»
Μακριά από οποιαδήποτε εθνικιστική διάθεση, η κριτικός του «Αθηνοράματος» παραθέτει μια σειρά από παραστάσεις που κατά τη γνώμη της άφησαν το αποτύπωμά τους στην ελληνική θεατρική πραγματικότητα, παραστάσεις που παρουσιάστηκαν από το Εθνικό Θέατρο μέχρι μικρούς χώρους σε γειτονιές της Αθήνας. Αυτό το οποίο υπαινίσσεται το κείμενο είναι μια θεατρική/καλλιτεχνική οικολογία που αναπτύσσεται σταδιακά την τελευταία δεκαετία στην Αθήνα και μόλις πρόσφατα κατάφερε να αποκτήσει συγκεκριμένη ταυτότητα. Οι μικροί χώροι βγαίνουν όλο και πιο δυναμικά από την αφάνεια, προσφέροντας παραστάσεις υψηλής αισθητικής, με μια μοναδική σύγχρονη ματιά, ενώ οι καταξιωμένοι χώροι μπήκαν στο στίβο ενός συστηματικού και αποδοτικού πειραματισμού, συναγωνιζόμενοι επάξια πια τις σκηνές της Ευρώπης και της Αμερικής. Με άλλα λόγια, η Αθήνα της κρίσης έχει να παρουσιάσει μια πολιτιστική/θεατρική σκηνή που βρίσκεται σε άνθιση παρά την κρατική υπονόμευση και τις οικονομικές δυσχέρειες.
Ο χάρτης της Αθήνας έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια, και ένας λόγος για αυτή την αλλαγή είναι η δημιουργία καινούργιων θεατρικών και πολιτιστικών χώρων που αφήνουν το ξεχωριστό τους στίγμα σε πολλές γειτονιές της Αθήνας, οι οποίες μέχρι πρότινος ήταν εντελώς αποκομμένες από το πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης μας.
Από μια κεντρική και μονολιθική παραγωγή πολιτισμού έχουμε περάσει σε μικρά οικοσυστήματα πολιτιστικής έκφρασης, καθένα από τα οποία λειτουργεί με τους δικούς του κανόνες, προωθώντας διαφορετικές αισθητικές και ιδεολογίες. Αν το δούμε από απόσταση, το πολιτιστικό οικοσύστημα της Αθήνας έχει πια μεγάλες ομοιότητες με αυτό του Βερολίνου ή του Λονδίνου.
Το καινούργιο αυτό πολιτιστικό οικοσύστημα απαιτεί αναπόφευκτα μια ανάλογη πολιτιστική οικολογία, ή, με άλλα λόγια, μια συντεταγμένη και συστηματική προώθηση και υποστήριξη των οικοσυστημάτων από τη Δημοτική Αρχή και τα αρμόδια υπουργεία. Απαιτεί μια καταγραφή και μια γνωριμία με τα συστήματα αυτά, μια χαρτογράφηση που μπορεί να διευκολύνει τόσο τον ορθό και ψύχραιμο έλεγχο των χώρων αυτών, όσο και την προώθηση της Αθήνας ως μιας από τις πιο ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικά πρωτεύουσες στην Ευρώπη, και γιατί όχι, στον κόσμο.
Στόχος της Επιτροπής του Δήμου Αθηναίων δεν είναι μόνο η διατύπωση κανόνων ασφαλείας και λειτουργίας, αλλά η ευαισθητοποίησή της απέναντι στον πολιτιστικό πλούτο της σύγχρονης Αθήνας και η προώθηση αυτής της νέας πολιτιστικής οικολογίας.
Οι αρχικές τοποθετήσεις έγιναν από τον Θέμελη Γλυνάτση.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΓΙΑ ΕΝΑ ΝΕΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΧΩΡΩΝ
Β. ΟΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ
Γ. ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΧΩΡΩΝ
2. ΟΡΙΣΜΟΙ
3. ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
4. ΓΙΑ ΧΩΡΟΥΣ ΕΩΣ 70 ΑΤΟΜΑ
5. ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ
6. ΓΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΕ ΜΗ-ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ
7. ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ
8. ΧΩΡΟΙ ΠΑΡΚΙΝΓΚ
9. ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΜΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Ένωση Χώρων Πολιτισμού Αθήνας συστάθηκε προκειμένου να ερευνηθεί εκ των έσω και να αντιμετωπιστεί η ξαφνική και παράλογη μαζική σφράγιση θεάτρων και χώρων πολιτισμού την άνοιξη του 2013. Μέσα σε λιγότερο άπο ένα μήνα, κατάφερε να συγκεντρώσει στοιχεία και προτάσεις από τους χώρους που πλήττονται, βάσει των οποίων παραθέτει προβλήματα και προτάσεις.
Η έκθεση αυτή ακολουθεί την παρουσίαση του κ. Θέμελη Γλυνάτση στη νεοσύστατη επιτροπή υπεύθυνη για τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας περί θεάτρων, σαν ένα παράρτημα το οποίο στοχεύει στο να φωτίσει συγκεκριμένα θέματα που αφορούν στους χώρους πολιτισμού όπως οι ίδιοι μας τα περιέγραψαν.
ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Μετά από μια πρώτη καταγραφή των μικρών πολιτιστικών χώρων της Αθήνας (οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν χωρητικότητα έως 70 θέσεις), θέλουμε να καταθέσουμε εν συντομία τα συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετώπισε η πλειοψηφία των χώρων αυτών προκειμένου να βρει ένα πλαίσιο αδειοδότησης, καθώς και συγκεκριμένες προτάσεις για ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο που θα καλύπτει μικρής κλίμακας καλλιτεχνικές δράσεις ποικίλου περιεχομένου.
Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΧΩΡΩΝ
Στους χώρους αυτούς γίνονται performances, residencies, θεατρικά και μουσικά δρώμενα, σεμινάρια, εκθέσεις, διαγωνισμοί, φεστιβάλ, κουκλοθέατρο κ.α.
Β. ΟΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ
Όπως προκύπτει από τις αναλυτικές αναφορές σχεδόν 20 χώρων, οι περισσότεροι φορείς, κινώντας διαδικασίες αδειοδότησης των χώρων τους, επισκέφθηκαν επανειλλημένως τον δήμο, την πυροσβεστική και τους αρμόδιους φορείς προκειμένου να βρουν ένα πλαίσιο λειτουργείας. Οι περισσότεροι πήραν αρνητικές απαντήσεις όσον αφορά στο πλαίσιο λειτουργίας για χώρους 50 ατόμων και κάτω από το δήμο, ενώ φρόντισαν από μόνοι τους να έχουν άδεια πυρασφάλειας με διαφορετικούς ορισμούς αυτής της άδειας για κάθε περίπτωση. Κάποιες φορές, μάλιστα, η πυροσβεστική υπέγραφε για άδειες χωρίς καν να επισκεφθεί τους χώρους.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε πως, σε συνέχεια των ελέγχων του 2013, κάποιοι χώροι έλαβαν το χαρτί της σφράγισής τους ενώ είχαν ήδη λάβει άδεια προέγκρισης από το Δήμο ή είχαν καταθέσει τα χαρτιά τους.
Γ. ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Γιατί καμία γκαλερί δεν χρειάζεται άδεια λειτουργίας ενώ ένας μικρός θεατρικός χώρος χρειάζεται;
- Γιατί χώροι που δεν είναι θέατρα και που διαθέτουν άδεια λειτουργίας (ως σχολές, studio, bar κτλ.) από τη στιγμή που παρουσιάζουν θεατρικό δρώμενο αυτόματα θεωρούνται παράνομοι;
- Γιατί το κράτος δεν σπεύδει να εντάξει τους μικρούς εναλλακτικούς χώρους πολιτισμού στο κοντινότερο νομοθετικό πλαίσιο που τους αρμόζει εξ’αρχής και ανάλογα με τις δράσεις τους, παρά αρνείται να τους ονομάσει χώρους συνάθροισης και στη συνέχεια τους απειλεί με σφράγιση ζητώντας τους άδεια λειτουργίας που το ίδιο αρνήθηκε ότι υπάρχει;
- Πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των χρήσεων γης που αφορά τους περισσότερους χώρους πολιτισμού και που, στο παρελθόν, έχει ανατραπεί εν μία νυκτί χωρίς να ληθφεί υπ’ όψιν η ήδη εγκεκριμένη ύπαρξη και αδειοδότηση χώρων συνάθροισης;
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Μια χώρα οφείλει να στηρίζει την φιλεργατικότητα, την ευρηματικότητα και τη φαντασία των πολιτών της
Η πολιτεία οφείλει να παρακολουθεί και να ενθαρρύνει τις καινοτόμες ιδέες των πολιτών της. Τόσο οι πολυχώροι, που έχουν «ανθίσει» στην πόλη μας την τελευταία δεκαετία, όσο και πιο σπάνιες δράσεις όπως τα residency centers, θα έπρεπε να έχουν την δική τους ταυτότητα και υποστήριξη. Δεν μπορεί ένας πολυχώρος, που γεφυρώνει τις πρακτικές και προτρέπει το κοινό να εκτεθεί απρόσμενα σε όλες τις τέχνες (π.χ. ένας θεατής πηγαίνει να δει μια παράσταση σε πολυχώρο και βλέπει και μια έκθεση ζωγραφικής) να χρειάζεται πέντε ολόκληρες διαφορετικές-μεταξύ-τους άδειες λειτουργίας. Όπως, επίσης, είναι εγκληματικό να αποτρέπεται η καινοτομία – λ.χ. η δημιουργία ενός residency center ή ενός κέντρου έρευνας τα οποία ανοίγουν τα σύνορα με το εξωτερικό και αποτελούν πυρήνες πειραματισμού, μάθησης και κοινωνικής προσφοράς.
1. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΧΩΡΩΝ
Προτείνουμε την άμεση χαρτογράφηση όλων των θεάτρων και χώρων πολιτισμού προκειμένου να διασφαλιστεί η ταύτιση του νέου νόμου με τη σύγχρονη καλλιτεχνική πραγματικότητα.
2. ΟΡΙΣΜΟΙ
Εξίσου σημαντικοί και απαραίτητοι για τη σύνταξη της νέας νομοθεσίας είναι και οι αναλυτικοί ορισμοί των διαφόρων μορφών τέχνης (θέατρο, χορός, performance, εγκατάσταση, έκθεση, residency, site-specific work κ.α.) που φιλοξενούνται σε θέατρα και άλλων χρήσεων πολιτιστικά κτίρια, οι οποίοι θα δράσουν σαν χαρτογράφηση των δράσεων και του ρεπερτορίου των καλλιτεχνών της εποχής μας.
3. ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Προτείνουμε τη δημιουργία τριμελούς γνωμοδοτικής επιτροπής για μικρούς χώρους και εναλλακτικούς χώρους παραστάσεων η οποία θα αποτελείται από εκπρόσωπο της πυροσβεστικής, μηχανολόγο και εκπρόσωπο πολιτιστικού φορέα. Αυτή η επιτροπή θα πρέπει να αλλάζει κατά τακτά χρονικά διαστήματα έτσι ώστε να διασφαλίζεται διαφάνεια στις διαδικασίες αδειοδοτήσεων. Μέλημα της επιτροπής θα πρέπει να είναι η ασφάλεια των εργαζομένων και των θεατών, καθώς και η υγιεινή του χώρου.
4. ΓΙΑ ΧΩΡΟΥΣ ΕΩΣ 70 ΑΤΟΜΑ
Προτείνουμε να εξαιρούνται από σύνθετες άδειες λειτουργείας και να τους δίνεται, κατόπιν ελέγχου από την ανωτέρω επιτροπή:
- Άδεια από την πυροσβεστική υπηρεσία ως χώρος συνάθροισης κοινού 70 ατόμων με δυνατότητα μετακινούμενων θέσεων και όχι υποχρέωση σταθερών καθισμάτων
- Υπεύθυνη δήλωση μηχανικού για την τρωτότητα του κτιρίου και τη στατική επάρκεια
5. ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ
Οι εναλλακτικοί χώροι θα μπορούσαν, όπως προτάθηκε ήδη και από το Δήμο, να ενταχθούν στην αδειοδότηση ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ όσον αφορά στην πυρασφάλεια και μόνο, από τη στιγμή που τα καταστήματα αυτά δεν διαθέτουν κυλικείο / μπαρ κτλ.
6. ΓΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΕ ΜΗ-ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ
Η πρότασή μας για άδεια παράστασης (αναφέρεται σαφώς στην έκθεση του κ. Γλυνάτση και έχει δοθεί με κάποιες μορφές στο παρελθόν από τον ίδιο το Δήμο Αθηναίων για πολιτιστικά δρώμενα σε μη-συμβατικούς χώρους, δημόσιους χώρους κτλ.) θα μπορούσε να επισημοποιηθεί, να τυποποιηθεί και να συνδυαστεί με ένα μικρό παράβολο προς το Δήμο (της τάξεως των 20-50 ευρώ). Από τα έσοδα αυτά, ένα ποσό μπορεί να μένει στο ταμείο του Δήμου και κάποιο θα μπορούσε ο Δήμος Αθηναίων να το διαθέτει θεσπίζοντας βραβεία σε πολιτιστικούς χώρους και θέατρα, ή ακόμα και άστεγες καλλιτεχνικές ομάδες.
7. ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ
Σε μια Αθήνα που, από το 2008 και μετά, μετατρέπεται σταδιακά σε επικίνδυνη ζώνη, και όπου παρατηρούμε το ένα μετά το άλλο ιστορικά εστιατόρια και μπαρ να κλείνουν, οι μικροί χώροι πολιτισμού φυτρώνουν σαν μανιτάρια απαντώντας στη συνεχή καταιγίδα της κρίσης, δίνοντας ανάσες αισιοδοξίας στις γειτονιές της πρωτεύουσας και προτείνοντας δυναμικά νέες τάσεις στην τέχνη και νέους τρόπους συνεύρεσης και επικοινωνίας.
Το πρόβλημα των χρήσεων γης είναι το πιο σημαντικό για πολλούς από τους χώρους που αδυνατούν να βγάλουν άδεια, ακόμα κι αν αυτοί δεν είναι θέατρα. Είναι σημαντικό να γίνουν αυτοψίες, να διαπιστωθεί η χρήση του κάθε χώρου, καθώς και το ότι οι περισσότεροι χώροι δεν δημιουργούν όχληση, αντίθετα αναβαθμίζουν τις περιοχές όπου βρίσκονται.
Έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου οι χρήσεις γης άλλαξαν κυριολεκτικά εν μία νυκτί χωρίς να ληφθεί υπ’ όψιν το τι υπήρχε ήδη στην περιοχή. Πιστεύουμε πως έιναι απαραίτητο να συζητηθεί αυτό το πρόβλημα που προέκυψε από φτωχό προγραμματισμό των υπαλλήλων του κράτους, να δοθεί λύση για τους υπάρχοντες χώρους και να αποφευχθούν ανάλογα προβλήματα στο μέλλον.
Πιο σημαντικό ακόμα θεωρούμε το να υπάρξει πολιτική απέναντι στους χώρους πολιτισμού εντελώς διαφορετική από εκείνην απένατι σε χώρους που απειλούν τη δημόσια ασφάλεια ή υγεία ή που υποστηρίζονται από παράνομα κυκλώματα της νύχτας.
Εν συντομία και συνοψίζοντας τα παραπάνω, οι χώροι πολιτισμού θα μπορούσαν να εξαιρεθούν από τη νομοθεσία που ορίζει τις χρήσεις γης.
8. ΧΩΡΟΙ ΠΑΡΚΙΝΓΚ
Προτείνουμε να μην υπάρχει υποχρέωση για θέσεις πάρκινγκ σε χώρους συνάθροισης έως 200 τ.μ.
9. ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΜΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ
Σαν σηματοδότηση αυτής της στροφής προς μια νέα αδειοδότηση και στήριξη των τεχνών, προτείνουμε την διεξαγωγή ενός φεστιβάλ, σε συνεργασία με το Δήμο Αθηναίων, σε αυτούς τους χώρους που βρίσκονται σήμερα στο κενό του νόμου έτσι ώστε οι πολίτες αλλά και η κυβέρνηση να έχουν την ευκαιρία και το κίνητρο να γνωρίσουν τον σύγχρονο πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ζητούμε την συμπαράσταση της πολιτείας έτσι ώστε αυτή να σκύψει πάνω στο πρόβλημα και να προβεί στις αναγκαίες ευέλικτες ρυθμίσεις που θα κατοχυρώνουν και την ασφάλεια του κοινού κάτω από σύγχρονες συνθήκες αλλά και την ελευθερία στην θεατρική και καλλιτεχνική έκφραση.
Αξίζει, τέλος, να σημειώσουμε πως οι χώροι πολιτισμού συνεισφέρουν στην οικονομία του κράτους (φόροι, ασφαλιστικές εισφορές κτλ.) ενώ παρέχουν εκατοντάδες θέσεις εργασίας σε μια εποχή που η ανεργία στην Ελλάδα έχει πάρει πρωτόγνωρες διαστάσεις.
Ελπίζουμε να βρεθούμε άμεσα στο ίδιο μέτωπο και να καταπολεμήσουμε ενωμένοι την μαζική επίθεση προς αυτές τις αυτόνομες και πρωτότυπες πρωτοβουλίες που σήμερα ονομάζουμε χώρους πολιτισμού, η οποία, στο όνομα της ασφάλειας, βγαίνει εκτός θέματος και αγγίζει τον παραλογισμό και τη λογοκρισία.
Είμαστε στη διάθεσή σας προκειμένου να συζητήσουμε ή/και να αναπτύξουμε περαιτέρω οποιοδήποτε κομμάτι των προτάσεών μας.
ΕΝΩΣΗ ΧΩΡΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΑΘΗΝΑΣ
No comments:
Post a Comment